Η ιδέα μιας κοινωνίας όπου ο ρόλος του κράτους είναι ελάχιστος ή και ανύπαρκτος έχει απασχολήσει διανοητές και φιλοσόφους για δεκαετίες. Σε αυτό το άρθρο θα εξερευνήσουμε πώς μπορεί μια τέτοια κοινωνία να οργανωθεί, βασιζόμενοι στις θεωρίες των Αυστριακών Οικονομολόγων και των Libertarians, οι οποίοι προωθούν την ελευθερία, την ατομική αυτονομία και τη βιωματική συνεργασία μέσω εθελοντικών σχέσεων. Βασικές Αρχές: Αναρχία, Ελευθερία και Εθελοντική Συνεργασία Στην καρδιά των θεωριών που υποστηρίζουν μια κοινωνία χωρίς κεντρική κρατική παρέμβαση βρίσκεται η έννοια της αναρχίας – μια κατάσταση όπου οι άνθρωποι οργανώνονται χωρίς την αναγκαιότητα μιας επιβλητικής κρατικής εξουσίας. Αντίθετα, οι σχέσεις βασίζονται στην εθελοντική συνεργασία και στα ιδιωτικά συμφέροντα, όπου οι κανόνες και οι νόμοι καθορίζονται μέσω συμφωνιών μεταξύ των πολιτών. Αναρχία vs. Χάος: Η Διαφορά που Συχνά Λιγοί Κατανοούν Είναι συνηθισμένο να συγχέουν την αναρχία με το χάος. Ωστόσο, η αναρχία δεν είναι το ίδιο με την απρόβλεπτη και αδόμητη κατάσταση που χαρακτηρίζει το χάος. Η αναρχία, σύμφωνα με τους Libertarians και τους Αυστριακούς Οικονομολόγους, αναφέρεται σε μια οργανωμένη κοινωνία που λειτουργεί με βάση εθελοντικές συμφωνίες, τον αμοιβαίο σεβασμό και την ατομική αυτονομία, χωρίς την ανάγκη κεντρικής κρατικής εξουσίας. Αντίθετα, το χάος σημαίνει απουσία κανόνων και δομών, κάτι που οδηγεί σε αστάθεια και ανασφάλεια. Με απλά λόγια, ενώ το χάος είναι κατάσταση διάσπασης και ανομίας, η αναρχία επιδιώκει μια αυτορυθμιζόμενη κοινωνική τάξη που βασίζεται σε συνειδητές και εθελοντικές επιλογές των πολιτών. Οι Libertarians πιστεύουν ακράδαντα στην ελευθερία του ατόμου, τονίζοντας ότι το κράτος συχνά ενεργεί ως καταπίεστης παράγοντας. Οι αρχές τους στηρίζονται στην ιδέα της μη-επιθετικότητας (non-aggression principle) και στην ιδιωτική κυριότητα, όπου κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να ζει και να συνεργάζεται με άλλους χωρίς καταναγκασμό. Οι Ιδέες των Αυστριακών Οικονομολόγων Οι Αυστριακοί Οικονομολόγοι, όπως ο Ludwig von Mises, ο Friedrich Hayek και ο Murray Rothbard, ανέπτυξαν θεωρίες γύρω από την ελεύθερη αγορά και τη συμβατική οργάνωση της κοινωνίας. Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες: Αυτές οι ιδέες παρέχουν ένα θεωρητικό πλαίσιο για το πώς μπορεί μια κοινωνία να λειτουργήσει αποτελεσματικά, χωρίς την ανάγκη για μια επιβλητική κρατική μηχανή. Οι Αρχές των Libertarians Οι Libertarians επεκτείνουν τις αρχές των Αυστριακών Οικονομολόγων, εστιάζοντας περισσότερο στην ηθική διάσταση της ελευθερίας και της αυτονομίας. Κύρια σημεία της προσέγγισής τους είναι: Πρακτικές Εφαρμογές: Μια Κοινωνία Χωρίς Κράτος Μία κοινωνία που βασίζεται σε αυτές τις αρχές μπορεί να οργανωθεί με διάφορους τρόπους: Οφέλη και Προκλήσεις Οφέλη: Προκλήσεις: Συμπέρασμα Η ιδέα μιας κοινωνίας χωρίς κρατική επέμβαση, όπου η οργάνωση βασίζεται σε εθελοντικές συναλλαγές και στην ανεξάρτητη δράση των πολιτών, έχει βαθιές θεωρητικές ρίζες τόσο στους Αυστριακούς Οικονομολόγους όσο και στους Libertarians. Παρά τις προκλήσεις που ενδεχομένως να αντιμετωπίσει, οι αρχές της αυθόρμητης τάξης, της ατομικής ευθύνης και του εθελοντισμού προσφέρουν μια εναλλακτική προσέγγιση για την οργάνωση της κοινωνίας. Μέσα από την προώθηση της ελευθερίας, της διαφάνειας και της καινοτομίας, είναι δυνατή η δημιουργία ενός πλαισίου όπου κάθε άτομο έχει τη δυνατότητα να συνεισφέρει και να επωφεληθεί, χωρίς την επιβλητική επέμβαση ενός κεντρικού κράτους. Με αυτό το άρθρο επιδιώκουμε να ενημερώσουμε και να προωθήσουμε τις ιδέες της αναρχίας με έμφαση στην πρακτική εφαρμογή των αρχών των ελεύθερων αγορών και της αυτοδιαχείρισης. Παράλληλα, διασαφηνίζουμε τη διαφορά μεταξύ της οργανωμένης αναρχίας και του χάους, υπογραμμίζοντας ότι η αληθινή αναρχία βασίζεται στην εθελοντική συνεργασία, την αμοιβαία εμπιστοσύνη και την ελευθερία του ατόμου.

Εισαγωγή Η λέξη «κρατισμός» ή «ευνοιοκρατία» και η έννοια του «κορπορατισμού» αναφέρονται σε πρακτικές όπου η κυβέρνηση παρεμβαίνει στην οικονομία για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένα συμφέροντα. Αν και συχνά συγχέονται, είναι δύο διακριτά φαινόμενα με σημαντικές ομοιότητες και διαφορές. Στην Ελλάδα, παραδείγματα και των δύο φαινομένων είναι εμφανή, όπως οι νέες ρυθμίσεις για το ελαιόλαδο, οι μονοπωλιακές καταστάσεις και οι επιδοτήσεις που ωφελούν μεγάλες επιχειρήσεις εις βάρος των μικρών. Αυτό το άρθρο στοχεύει να εξηγήσει τις διαφορές μεταξύ κρατισμού και κορπορατισμού, να αναλύσει παραδείγματα από την ελληνική πραγματικότητα και να παρουσιάσει προτάσεις για την αντιμετώπισή τους. Κρατισμός: Η Εξυπηρέτηση των “Ημετέρων” Ο κρατισμός περιλαμβάνει τη χρήση κρατικής εξουσίας για να ωφεληθούν συγκεκριμένα άτομα, επιχειρήσεις ή ομάδες. Συνήθως εκφράζεται μέσω: Παράδειγμα: Οι νέες ρυθμίσεις για το ελαιόλαδο, που απαγορεύουν τη χρήση των παραδοσιακών «τενεκέδων» 17 λίτρων, είναι μια μορφή κρατισμού. Παρότι προβάλλονται ως μέτρο κατά της φοροδιαφυγής, ευνοούν μεγάλες επιχειρήσεις εις βάρος μικρών παραγωγών. Ο Patrick Newman, στο έργο του Liberty versus Power in Early America, 1607–1849, αναδεικνύει πώς ο κρατισμός υπονομεύει την ισότητα και ενισχύει τη διαφθορά. Όπως αναφέρει, τέτοιες πρακτικές οδηγούν σε περιορισμό της ελευθερίας και δημιουργούν ένα άνισο πεδίο ανταγωνισμού (Newman, 2021). Κορπορατισμός: Ο Έλεγχος της Οικονομίας από Μεγάλες Ομάδες Ο κορπορατισμός είναι ένα σύστημα όπου η οικονομία ελέγχεται από μεγάλες οργανώσεις, όπως εταιρείες, συνδικάτα ή επαγγελματικές ενώσεις, σε συνεργασία με την κυβέρνηση. Παράδειγμα: Ο έλεγχος της αγοράς φαρμακείων στην Ελλάδα, όπου οι αυστηροί κανόνες εισόδου αποτρέπουν τη δημιουργία νέων φαρμακείων, προστατεύοντας τους ήδη υπάρχοντες φαρμακοποιούς. Σύμφωνα με τον Larry G. Gerber στο άρθρο του Corporatism and State Theory: A Review Essay for Historians, ο κορπορατισμός εμφανίζεται ως λύση στα κοινωνικά προβλήματα, αλλά συχνά μετατρέπεται σε εργαλείο ενίσχυσης των ισχυρών, δημιουργώντας ανισότητες και αποκλεισμούς (Gerber, 1995). Κρατισμός vs. Κορπορατισμός: Ποια Είναι η Διαφορά; Χαρακτηριστικό Κρατισμός Κορπορατισμός Εστίαση Ευνοϊκή μεταχείριση συγκεκριμένων ατόμων Έλεγχος από μεγάλες οργανώσεις Μηχανισμός Άτυπες σχέσεις Τυπική συνεργασία με το κράτος Αποτέλεσμα Διαφθορά, έλλειψη διαφάνειας Ακαμψία της οικονομίας, έλλειψη ανταγωνισμού Η Ετυμολογία και οι Ιστορικές Ρίζες Η ετυμολογία και των δύο όρων προσφέρει κρίσιμες πληροφορίες: Ο Ludwig von Mises, στο Interventionism: An Economic Analysis, υπογραμμίζει ότι ο κορπορατισμός αντικαθιστά την αγορά με μονοπωλιακές δομές, δημιουργώντας μια κοινωνία όπου οι παραγωγοί κυριαρχούν εις βάρος των καταναλωτών (Mises, 1997). Παραδείγματα στην Ελλάδα Επιπτώσεις στην Οικονομία Προτάσεις για την Καταπολέμηση του Κρατισμού και του Κορπορατισμού Συμπέρασμα Η κατανόηση της διαφοράς μεταξύ κρατισμού και κορπορατισμού είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργούν στην οικονομία. Και οι δύο πρακτικές βλάπτουν την ανταγωνιστικότητα, αυξάνουν το κόστος για τους καταναλωτές και υπονομεύουν την καινοτομία. Μια Ελλάδα που προωθεί την ελεύθερη αγορά, τη διαφάνεια και την ισότητα ευκαιριών μπορεί να ανακτήσει την οικονομική της δυναμική και να προσφέρει ευημερία σε όλους. Λέξεις-κλειδιά: κρατισμός, κορπορατισμός, ελαιόλαδο, Ελλάδα, οικονομία, ανταγωνιστικότητα, διαφάνεια. Πηγές

Πριν από δεκαέξι χρόνια, οι οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν σχεδόν ισοδύναμες. Σήμερα, η οικονομία των ΗΠΑ είναι κατά 50% μεγαλύτερη από αυτή της Ευρώπης συνολικά. Αυτό το διευρυνόμενο χάσμα αποκαλύπτει μια σκληρή αλήθεια: η Ευρώπη επέλεξε την ασφάλεια και τη γραφειοκρατία αντί για την ανάπτυξη και την καινοτομία. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ, παρά τα προβλήματά τους, αγκάλιασαν το ρίσκο και την επιχειρηματικότητα, αποκομίζοντας τα οφέλη ενός πιο ελεύθερου και ευέλικτου συστήματος. Το παρόν άρθρο εξετάζει πώς η ρυθμιστική εμμονή και η πολιτιστική εχθρότητα προς την επιχειρηματικότητα έχουν αφήσει την Ευρώπη πίσω και τι μπορεί να μάθει για να ανακτήσει τη θέση της στην παγκόσμια οικονομία. Ως Έλληνες, αυτή η ιστορία πρέπει να μας αφορά βαθιά. Η Ελλάδα, με την πλούσια ιστορία της στην καινοτομία και την πνευματική δημιουργία, έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην οικονομική αναγέννηση της Ευρώπης. Ωστόσο, όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, είμαστε βυθισμένοι στη γραφειοκρατία και σε μια κουλτούρα που συχνά αντιμετωπίζει την επιχειρηματικότητα με καχυποψία. Αυτό το άρθρο στοχεύει να προκαλέσει μια συζήτηση για το πώς η Ελλάδα μπορεί να ανοίξει το δρόμο αγκαλιάζοντας την οικονομική ελευθερία και απελευθερώνοντας το επιχειρηματικό της πνεύμα. Διάγραμμα 1: Η σύγκριση του ΑΕΠ μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ από το 1960. Οι ΗΠΑ ξεπέρασαν την ΕΕ σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. Διάγραμμα 2: Μια λεπτομερέστερη ανάλυση της σύγκρισης ΑΕΠ μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ, με έμφαση στην πρόσφατη απόκλιση. Οι Αριθμοί δεν Ψεύδονται Μια γρήγορη ματιά στα δεδομένα αφηγείται την ιστορία. Το 2008, οι οικονομίες της ΕΕ και των ΗΠΑ ήταν σχεδόν ισοδύναμες. Σήμερα: Η κεφαλαιοποίηση της αγοράς ζωγραφίζει μια ακόμη πιο ζοφερή εικόνα για την Ευρώπη. Ενώ οι ΗΠΑ διαθέτουν εννέα εταιρείες αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων —κολοσσούς της τεχνολογίας που κυριαρχούν στις παγκόσμιες αγορές— η Ευρώπη δεν έχει δημιουργήσει καμία. Διάγραμμα 4: Η κεφαλαιοποίηση της αγοράς επιχειρήσεων που υποστηρίζονται από επενδυτές επιχειρηματικών κεφαλαίων. Οι ΗΠΑ ξεπερνούν κατά πολύ την Ευρώπη και την Κίνα. Διάγραμμα 4: Οι 50 πιο πολύτιμες εταιρείες στον κόσμο. Οι ΗΠΑ κυριαρχούν με εννέα εταιρείες τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ η Ευρώπη δεν εμφανίζεται στη λίστα. Το συγκεκριμένο διάγραμμα υπογραμμίζει το εξής: Από το 2011 έως το 2021, η κεφαλαιοποίηση των επιχειρήσεων με υποστήριξη επιχειρηματικών κεφαλαίων στις ΗΠΑ εκτοξεύτηκε, φτάνοντας πάνω από $1 τρισεκατομμύριο. Αντίθετα, η Ευρώπη παρέμεινε κάτω από τα $0,25 τρισεκατομμύρια, με την Κίνα να ακολουθεί τις ΗΠΑ μέχρι το 2019, πριν επιβραδυνθεί. Αυτή η διαφορά αντικατοπτρίζει το ευρύτερο πρόβλημα της Ευρώπης: την αδυναμία να υποστηρίξει και να προσελκύσει τις καινοτόμες επιχειρήσεις που καθορίζουν την παγκόσμια οικονομία. Τα διαγράμματα που συγκρίνουν την κεφαλαιοποίηση της αγοράς εταιρειών αξίας άνω του $1 δισεκατομμυρίου δείχνουν την Ευρώπη να υπολείπεται σημαντικά τόσο των ΗΠΑ όσο και της Κίνας. Το μερίδιο της Ευρώπης στην παγκόσμια κεφαλαιοποίηση της αγοράς έχει μειωθεί σταθερά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, από πάνω από 20% το 2000 σε λιγότερο από 15% σήμερα. Επιπλέον, η σύγκριση του ΑΕΠ ανά κάτοικο (PPP) αποκαλύπτει ακόμη μεγαλύτερες διαφορές. Το 2008, το ΑΕΠ ανά κάτοικο των ΗΠΑ ήταν $60.800, ενώ της ΕΕ ήταν $46.900. Μέχρι το 2023, το αντίστοιχο ΑΕΠ ανά κάτοικο για τις ΗΠΑ είχε αυξηθεί στα $73.600, ενώ της ΕΕ στα $53.800. Διάγραμμα 5: ΑΕΠ ανά κάτοικο (PPP) το 2008. Οι ΗΠΑ ήδη παρουσίαζαν σημαντική διαφορά. Διάγραμμα 6: ΑΕΠ ανά κάτοικο (PPP) το 2023. Η διαφορά έχει διευρυνθεί περαιτέρω. Η αύξηση του ΑΕΠ ανά κάτοικο στις ΗΠΑ κατά περίπου 21% έναντι της αύξησης 15% στην ΕΕ καταδεικνύει την ανισότητα στην ανάπτυξη. Τι οδηγεί αυτή την κατάρρευση; Ένα τοξικό μείγμα υπερβολικής ρύθμισης, πολιτιστικής εχθρότητας προς την επιχειρηματικότητα και μιας γραφειοκρατικής νοοτροπίας που πνίγει την καινοτομία. Για την Ελλάδα, το μήνυμα είναι σαφές: αν η Ευρώπη μένει πίσω, εμείς είμαστε ακόμη πιο πίσω. Οι εσωτερικές οικονομικές πολιτικές μας αντικατοπτρίζουν την ίδια υπερβολική ρύθμιση και την αντιεπιχειρηματική κουλτούρα που πλήττει την υπόλοιπη ήπειρο. Αν θέλουμε να προχωρήσουμε, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουμε αυτές τις αδυναμίες και να δεσμευτούμε για μεταρρύθμιση. Η Διαρροή Ταλέντων Το ευρωπαϊκό ταλέντο φεύγει μαζικά. Οι επίδοξοι επιχειρηματίες και εργαζόμενοι στον τομέα της τεχνολογίας βρίσκονται όλο και πιο συχνά σε ένα σταυροδρόμι: να μετακομίσουν στις ΗΠΑ, όπου οι μισθοί για θέσεις τεχνολογίας μπορούν να υπερβούν τις $350,000, ή στη Νοτιοανατολική Ασία, όπου το χαμηλότερο κόστος ζωής προσφέρει εύφορο έδαφος για νεοφυείς επιχειρήσεις. Για πολλούς, η παραμονή στην Ευρώπη δεν είναι επιλογή. Σκεφτείτε το Βερολίνο, που κάποτε προβαλλόταν ως η Silicon Valley της Ευρώπης. Οι ιδρυτές συχνά αντιμετωπίζονται με καχυποψία, χαρακτηρισμένοι ως “εκμεταλλευτές” ή “παράσιτα του καπιταλισμού”. Οι συναντήσεις τεχνολογίας συχνά καταλήγουν σε ιδεολογικές συζητήσεις για το αν η δημιουργία κέρδους είναι εγγενώς ανήθικη. Εν τω μεταξύ, στη Silicon Valley ή τη Νέα Υόρκη, το ρίσκο γιορτάζεται, η αποτυχία θεωρείται ένα βήμα προς τα εμπρός, και οι επιχειρηματίες ενθαρρύνονται να ονειρεύονται μεγάλα. Αυτή η αντιεπιχειρηματική νοοτροπία διώχνει τα πιο λαμπρά μυαλά της Ευρώπης στο εξωτερικό. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, το 90% του τεχνολογικού ταλέντου της ΕΕ θα μετεγκαθιστούσε στις ΗΠΑ με τη σωστή πρόταση. Αυτή η διαρροή εγκεφάλων δεν είναι μόνο σύμπτωμα στασιμότητας αλλά και αιτία της, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο. Για τους Έλληνες, αυτό το φαινόμενο είναι οδυνηρά οικείο. Πόσα από τα πιο λαμπρά μυαλά μας έχουν φύγει για τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο ή τις ΗΠΑ αναζητώντας ευκαιρίες που δεν μπόρεσαν να βρουν εδώ; Η λεγόμενη “διαρροή εγκεφάλων” έχει στερήσει από την Ελλάδα το ταλέντο που χρειάζεται απεγνωσμένα για να χτίσει ένα ευημερούν μέλλον. Αν θέλουμε να αντιστρέψουμε αυτή την τάση, πρέπει να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον όπου οι επιχειρηματίες και οι καινοτόμοι μας μπορούν να ευδοκιμήσουν χωρίς να χρειάζεται να φύγουν. Η Γραφειοκρατία και οι Συνέπειές της Η Ευρώπη έχει βυθιστεί σε μια δίνη γραφειοκρατίας που σκοτώνει την καινοτομία και αποθαρρύνει την επιχειρηματικότητα. Οι υπερβολικοί φόροι και οι αυστηροί εργατικοί νόμοι είναι μερικά από τα κύρια προβλήματα: Διάγραμμα 5: Οι υψηλότεροι περιθωριακοί φορολογικοί συντελεστές στην Ευρώπη. Οι χώρες με υψηλότερους φόρους αποθαρρύνουν τις επενδύσεις και την επιχειρηματικότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολλές χώρες της Ευρώπης, οι περιθωριακοί φορολογικοί συντελεστές υπερβαίνουν το 50%, με το Βέλγιο και τη Γερμανία να ηγούνται με 73% και 69% αντίστοιχα. Αυτοί οι υψηλοί φόροι συνδυάζονται με ακραίους εργατικούς νόμους,